Bizə yazın
Bakı
+12 °C
USD RUR EUR AU BRENT
  • ANA SƏHİFƏ
  • HAQQIMIZDA
  • ƏLAQƏ
  • GÜNDƏM
  • YAZARLAR
  • SİYASƏT
  • İQTİSADİYYAT
  • CƏMİYYƏT
  • MÜSAHİBƏ
  • KRİMİNAL
  • MƏDƏNİYYƏT
  • DÜNYA
  • SƏRBƏST
  • İDMAN
  • KİVDF

Əsas xəbərlər

Qlobal təhlükəsizlikdə Bakının rolu artır...
İlham Əliyev and içdi
Türkiyə erkən seçkiyə gedir?
Baxçalı təklif etdi, Ərdoğan eşitmədi...
İrəvanda “məxməri” etirazlar...
Sabah İlham Əliyev and içəcək
Prezident seçkilərinin nəticələri təsdiq edildi

Digər xəbərlər

Azər­bay­ca­nın seç­ki təc­rü­bə­si
baş­qa öl­kə­lə­rə nü­mu­nə­dir
Qlo­bal in­ki­şaf mər­hə­lə­sin­də
ba­zar iq­ti­sa­di mü­na­si­bət­lə­ri
YU­NES­KO və Azər­bay­can
güc­lü əmək­daş­lıq im­kan­la­rı ya­ra­dıb
Beynəlxalq təşkilatların Azərbaycandakı seçkilərə marağı
120 öl­kə­nin na­zir­lə­ri Ba­kı­da top­laş­dı
Qo­şul­ma­ma Hə­rə­ka­tı­nın Ba­kı kon­fran­sı
sülh və təh­lü­kə­siz­li­yin təş­vi­qi üçün top­laş­ma ye­ri ola­caq
Azər­bay­can-Tür­ki­yə əla­qə­lə­ri
Mil­li in­ki­şaf stra­te­gi­ya­sı
Azər­bay­can Av­ro­pa İt­ti­fa­qı ilə əla­qə­lə­ri­ni də­rin­ləş­di­rir
İran-Azər­bay­can əla­qə­lə­ri
ən yük­sək zir­və­də­dir
Azər­bay­ca­nın tə­rəf­dar çıx­dı­ğı bey­nəl­xalq mü­qa­vi­lə­lər
Azərbaycan-Gürcüstan-Türkiyə əməkdaşlığı
Re­gi­on öl­kə­lər­lə hər­bi əmək­daş­lı­ğın in­ki­şa­fı
GU­AM döv­lət­lə­ri­nin ox­şar prob­lem­lə­ri
Qlo­bal Ba­kı Fo­ru­mu
dün­ya­da ən mü­hüm mü­za­ki­rə mey­dan­ça­sı­na çev­ri­lib
Azər­bay­ca­nın QDİ­ƏT-də fəa­liy­yə­ti
Beynəlxalq inteqrasiya
və onun dünya siyasətinə təsiri
İpək Yo­lu bo­yun­ca əmək­daş­lıq
Azər­bay­ca­nın miq­rant in­teq­ra­si­ya mo­de­li
Gür­cüs­tan: Av­ro­pa­ya açı­lan qa­pı
Azər­bay­can-Tür­ki­yə-İran əla­qə­lə­ri
XİN baş­çı­la­rı­nın üç­tə­rəf­li gö­rüş­lə­ri əhə­miy­yət kəsb edir
Azərbaycanda seçkilər
və beynəlxaq müşahidəçilik
Re­gi­on öl­kə­lər­lə mü­na­si­bət­lə­rin ba­lans­laş­dı­rıl­ma­sı
Xə­zər­ya­nı döv­lət­lə­rin əmək­daş­lı­ğı yax­şı­la­şır
Azər­bay­can-USA­İD əmək­daş­lı­ğı uzun­müd­dət­li­dir
Dün­ya­nın de­mok­ra­tik­ləş­mə­si ten­den­si­ya­sı
və mil­li döv­lət­lər
Mü­səl­man döv­lət­lə­ri ilə əmək­daş­lıq
Dün­ya bir­li­yi­nə in­teq­ra­si­ya­da tu­rizm po­ten­sia­lı­nın ro­lu
Bey­nəl­xalq əmək­daş­lıq nə­ti­cə ve­rir
Av­ro­pa Par­la­men­ti ilk də­fə Xo­ca­lı soy­qı­rı­mı ilə bağ­lı bə­ya­nat yay­dı
Azər­bay­ca­nın bey­nəl­xalq yar­dım əmək­daş­lı­ğı
Xo­ca­lı soy­qı­rı­mı­nın bey­nəl­xalq aləm­də ta­nı­dıl­ma­sı
Dün­ya öl­kə­lə­ri­nə in­teq­ra­si­ya­nın Azər­bay­can mo­de­li
NA­TO ilə hər­tə­rəf­li əmək­daş­lıq var
Azər­bay­ca­nın xa­ri­ci si­ya­sə­ti
öl­kə­mi­zin bey­nəl­xalq aləm­də­ki ye­ri­ni möh­kəm­lən­di­rir
Da­vam­lı in­ki­şa­fın tə­mi­nin­də in­teq­ra­si­ya əsas prin­sip ki­mi
Türk­dil­li öl­kə­lə­rin əmək­daş­lı­ğı
Azər­bay­can-Av­ro­pa Şu­ra­sı əmək­daş­lı­ğı
da­ha da ge­niş­lə­nir
MDB öl­kə­lə­ri ilə əmək­daş­lı­ğın sə­viy­yə­si
Azər­bay­ca­nın xa­ri­ci iq­ti­sa­di fəa­liy­yə­ti
Re­gi­on öl­kə­lər­lə əmək­daş­lıq 
Azər­bay­can-Ru­si­ya əla­qə­lə­ri güc­lə­nir
Bey­nəl­xalq in­teq­ra­si­ya­nın dün­ya si­ya­sə­ti­nə tə­si­ri
Re­gio­nal və qlo­bal əmək­daş­lıq
Döv­lət Miq­ra­si­ya Xid­mə­ti­nin bey­nəl­xalq əmək­daş­lıq­da ro­lu
BÜTÜN XƏBƏRLƏR
KİVDF2017-11-25 08:52

Cə­miy­yə­tin so­si­al struk­tu­ru­nun ma­hiy­yə­ti

 
180
So­si­al stuk­tur de­dik­də, cə­miy­yə­tin ay­rı -ay­rı so­si­al qrup­la­ra, kol­lek­tiv­lə­rə, et­ni­ki bir­lik­lə­rə dif­fe­ren­si­ya­sı, on­lar ara­sın­da qar­şı­lıq­lı tə­sir və funk­si­ya­nal əla­qə­lər ba­şa dü­şü­lür. Bu ba­xım­dan da əha­li­nin so­si­al tər­ki­bin­də və bü­töv­lük­də so­si­al struk­tur­da baş­lı­ca ye­ri so­si­al qrup tu­tur.

Bu an­la­yış ic­ti­mai hə­yat və ic­ti­mai mü­na­si­bət­lər sis­te­min­də ke­fiy­yət­cə bir-bi­rin­dən fərq­li yer tu­tan in­san­lar bir­li­yi ifa­də edir. Məhz mü­əy­yən so­si­al qru­pa mən­sub ol­ma­sı sa­yə­sin­də in­san­lar cə­miy­yət­də öz­lə­ri­nin cox tə­rəf­li funk­si­ya­la­rı­nı da­ha dol­ğun ye­ri­nə ye­ti­rə bi­lir­lər.

Təd­qi­qat­çı­la­rın fik­rin­cə, cə­miy­yə­tin so­si­al-sin­fi struk­tu­ru hər­tə­rəf­li şə­kil­də mark­sizm klas­sik­lə­ri tə­rə­fin­dən iş­lə­nib. O da qeyd olu­nur ki, si­nif­lər və on­la­rın ara­sın­da mü­ba­ri­zə­nin möv­cud­lu­ğu­nu mark­siz­min kəş­fi he­sab et­mək ol­maz. Bu nə­zə­riy­yə fran­sız ta­rix­çi­lə­ri, F.Gi­zo (1787-1874), C.N.O.Tyer­ri (1795- 1884), F.Min (1796- 1884) və A.Tyer­ri (1797- 1877) tə­rə­fin­dən kəşf edi­lib. On­la­rın əsər­lə­rin­də sin­fi mə­na­fe­lə­rin for­ma­laş­ma­sı pro­se­si və si­nif­lə­ra­ra­sı mü­ba­ri­zə­nin ta­ri­xi in­ki­şa­fı hər­tə­rəf­li təh­lil edi­lib.
K.Marks 5 mart 1852-ci il­də İo­sif Vey­de­me­ye­rə mək­tu­bun­da ya­zır­dı: "Mə­nə gəl­dik­də nə müa­sir cə­miy­yət­də si­nif­lər möv­cud ol­du­ğu­nu aç­maq, nə də bun­la­rın ara­sın­da mü­ba­ri­zə get­di­yi­ni kəşf et­mək mə­nim xid­mə­tim de­yil. Bur­jua ta­rix­çi­lə­ri bu si­nif­lər mü­ba­ri­zə­si­nin ta­ri­xi in­ki­şa­fı­nı, bur­jua iq­ti­sad­çı­la­rı isə bu si­nif­lə­rin iq­ti­sa­di ana­to­mi­ya­sı­nı mən­dən çox əv­vəl şərh et­miş­lər. Mə­nim gör­dü­yüm ye­ni iş bu­nu sü­but et­mək­dən iba­rət ol­muş­dur ki...
1) Si­nif­lə­rin möv­cud ol­ma­sı an­caq is­teh­sa­lın in­ki­şa­fın­da­kı mü­əy­yən ta­ri­xi mər­hə­lə­lər­lə əla­qə­dar­dır
2) Sin­fi mü­ba­ri­zə hök­mən pro­le­ta­ri­at dik­ta­tu­ra­sı­na doğ­ru apa­rır
3) Bu dik­ta­tu­ra­nın özü bü­tün si­nif­lə­rin məhv edil­mə­si­nə və si­nif­siz cə­miy­yə­tə doğ­ru yal­nız bir ke­çid­dir".
Ümu­miy­yət­lə, mark­siz­mə gö­rə, si­nif­lə­rin, ic­ti­mai tə­bə­qə­lə­rin və qrup­la­rın məc­mu­su, on­la­rın qar­şı­lıq­lı mü­na­si­bət­lə­ri sis­te­mi cə­miy­yə­tin so­si­al struk­tu­ru­nu təş­kil edir. Bun­dan baş­qa, iq­ti­sa­di hə­yat bir­li­yi ol­ma­dan mil­lət yox­dur ("kay­zen.az").

Ba­kı Döv­lət Uni­ver­si­te­ti So­si­al elm­lər və psi­xo­lo­gi­ya fa­kül­tə­si ka­fed­ra­sı­nın do­sen­ti Fa­zil Va­hi­dov qeyd edir ki, so­sio­lo­gi­ya­nın funk­si­ya­la­rı müx­tə­lif mü­əl­lif­lər tə­rə­fin­dən az-çox fərq­li şə­kil­də izah olun­sa da, ümu­mi möv­qe­lər üs­tün­lük təş­kil edir. Bu funk­si­ya­lar so­sio­lo­gi­ya­nın cə­miy­yət hə­ya­tı ilə əla­qə­lə­ri­nin rən­ga­rəng­li­yi­ni da­ha ay­dın nü­ma­yiş et­di­rir. El­mi ədə­biy­yat­da adə­tən so­sio­lo­gi­ya­nın aşa­ğı­da­kı üç funk­si­ya­sın­dan bəhs edir­lər: İd­rak funk­si­ya­sı; Prak­tik funk­si­ya; İdeo­lo­ji funk­si­ya.
So­sio­lo­gi­ya so­si­al in­ki­şaf pro­ses­lə­ri­nin mən­bə­lə­ri­ni və me­xa­nizm­lə­ri­ni aş­ka­ra çı­xar­maq­la bü­töv­lük­də cə­miy­yə­tin, ha­be­lə onun ay­rı-ay­rı sa­hə­lə­ri­nin, tə­rəf­lə­ri­nin gə­lə­cək də­yiş­mə və tə­ka­mül pers­pek­tiv­lə­ri­ni dərk et­mək üçün il­kin şərt­lər ya­ra­dır. So­sio­lo­ji bi­li­yin müx­tə­lif sə­viy­yə­lə­ri bu­nu mü­əy­yən et­mə­yə ça­lı­şır ki, in­san­la­rın so­si­al fəa­liy­yə­tin­də cə­miy­yə­tin, müx­tə­lif so­si­al qrup­la­rın in­ki­şaf tə­lə­bat­la­rı ne­cə ifa­də olu­nur, han­sı konk­ret for­ma­lar mə­lum şə­ra­it­də şəx­siy­yə­tin, qru­pun və cə­miy­yə­tin mə­na­fe­lə­ri­nin mak­si­mum uy­ğun­lu­ğu­nu tə­min et­mə­yə im­kan ve­rir. So­sio­lo­ji nə­zə­riy­yə­lər və kon­sep­si­ya­lar səy­lə müa­sir döv­rün ak­tu­al prob­lem­lə­ri­nə ca­vab­lar ax­ta­rır, heç bir xül­ya­ya qa­pıl­ma­dan dün­ya­nın so­si­al ye­ni­ləş­mə­si­nə kö­mək edə bi­lə­cək re­al yol­la­rı mü­əy­yən­ləş­dir­mə­yə ça­lı­şır".

F.Va­hi­dov onu da qeyd edir ki, so­sio­lo­ji nə­zə­riy­yə­lər­lə sıx əla­qə­də get­dik­cə tək­mil­lə­şən konk­ret so­sio­lo­ji təd­qi­qat­lar fərd­lər, qrup­lar, bir­lik­lər və s. haq­qın­da on­la­rın tə­lə­bat­la­rı, mə­na­fe­lə­ri, sər­vət yö­nüm­lə­ri, dav­ra­nış mo­tiv­lə­ri haq­qın­da ilk mə­lu­mat­lar əl­də et­mə­yə im­kan ve­rir: "Be­lə təd­qi­qat­lar elə bir in­for­ma­si­ya bü­növ­rə­si ya­ra­dır ki, ona əsas­lan­maq­la so­si­al ger­çək­li­yin sir­lə­ri­nə da­ha də­rin­dən nü­fuz et­mək müm­kün olur. Konk­ret şə­ra­it­də, konk­ret sa­hə­də ye­ni meyl­lə­rin aş­ka­ra çı­xa­rıl­ma­sı so­sio­lo­ji nə­zə­riy­yə­lə­rin xey­li zən­gin­ləş­mə­si­ni tə­min edir. Ümu­mi və xü­su­si so­sio­lo­ji nə­zə­riy­yə­lər konk­ret so­si­al ha­di­sə­lər, pro­ses­lər ba­rə­sin­də­ki in­for­ma­si­ya­nı ümu­mi­ləş­di­rir, in­ki­şaf qa­nu­na­uy­ğun­luq­la­rı­nın el­mi su­rət­də dərk olun­ma­sı­na kö­mək gös­tə­rir. Həm rəs­mi sta­tis­ti­ka­nın mə­lu­mat­la­rı­nı ta­mam­la­yan, də­qiq­ləş­di­rən ob­yek­tiv gös­tə­ri­ci­lə­ri, həm də müx­tə­lif so­si­al qrup­la­rın, tə­bə­qə­lə­rin fəa­liy­yə­ti­nin məq­səd, niy­yət və mo­tiv­lə­ri­ni əks et­di­rən sub­yek­tiv gös­tə­ri­ci­lə­ri bir­ləş­di­rən em­pi­rik təd­qi­qat­lar in­san ami­li­ni da­ha da fə­al­laş­dı­ran me­xa­niz­min ma­hiy­yət­li cə­hət­lə­ri­ni qav­ra­ma­ğa kö­mək edir, küt­lə­vi so­si­al pro­ses­lə­rin sub­yek­tiv mə­qam­la­rı­nın hə­qi­qi mə­na­sı­nı aş­ka­ra çı­xa­rır. Bu in­ki­şa­fın ob­yek­tiv meyl­lə­ri ilə hə­min meyl­lə­rin müx­tə­lif so­si­al qrup­la­rın şüu­run­da sub­yek­tiv ini­ka­sı ara­sın­da uy­ğun­suz­lu­ğu gör­mə­yə, mə­lum sa­hə­də ar­tıq so­si­al prob­le­min möv­cud­lu­ğu­nu dərk et­mə­yə is­ti­qa­mət­lən­di­rir".

Eks­pert­lə­rin fik­rin­cə, so­sio­lo­gi­ya el­mi tə­fək­kü­rün for­ma­laş­ma­sın­da və in­ki­şa­fın­da, in­sa­nın ide­ya cə­hət­dən yet­kin­ləş­mə­sin­də mü­əy­yən rol oy­na­yır. Konk­ret so­sio­lo­ji təd­qi­qat­lar təc­rü­bə­si tək­cə prak­tik töv­si­yə­lər iş­lə­yib ha­zır­la­maq ba­xı­mın­dan de­yil, həm də düz­gün ida­rə­et­mə, rəh­bər­lik üs­lu­bu, vər­diş­lə­ri qa­zan­maq ba­xı­mın­dan da əhə­miy­yət­li­dir, çün­ki so­si­al qa­nun­la­rın da­ha də­rin­dən ba­şa dü­şül­mə­si­nə əsas­la­nır.

Re­na­ta Maynts (AFR) 1974-cü il­də To­ron­to­da ke­çi­ril­miş VIII Ümum­dün­ya so­sio­lo­gi­ya konq­re­sin­də de­miş­dir: "Si­ya­sə­tə öz mü­na­si­bə­ti­ni mü­əy­yən et­mək so­sio­lo­gi­ya­nın ak­tu­al və­zi­fə­lə­rin­dən bi­ri­dir. Axı so­sio­lo­gi­ya bir çox cə­hət­dən si­ya­si qə­rar­la­rın qə­bul edil­mə­si üçün əsas­dır... So­sio­lo­gi­ya si­ya­sə­tə tə­sir gös­tər­mək­də baş­qa sa­hə­lə­rə, mə­sə­lən, tex­ni­ki sa­hə­lə­rə nis­bə­tən da­ha bö­yük im­kan­la­ra ma­lik­dir. Bu hal­da o va­cib­dir ki, so­sio­loq­la­rın tə­sir gös­tə­rə bil­dik­lə­ri şəxs­lər han­sı sfe­ra­la­ra mən­sub­dur­lar. Qə­rar qə­bul edən­lər çox tez-tez so­sio­loq­la­rın top­la­dıq­la­rı mə­lu­mat­lar­dan son­ra­lar is­ti­fa­də edir­lər".

O da qeyd olu­nur ki, so­sio­lo­gi­ya so­si­al hə­ya­tın, onun ay­rı-ay­rı sa­hə­lə­ri­nin fəa­liy­yə­ti və in­ki­şa­fı pro­ses­lə­ri­ni el­mi sü­rət­də ida­rə et­mək üçün mü­əy­yən proq­noz­lar iş­lə­yib ha­zır­la­ma­ğa kö­mək edir. Bu ba­xım­dan da proq­noz­laş­dır­ma in­ki­şa­fın qa­nu­na­uy­ğun­luq­la­rı­nı, meyl­lə­ri­ni də­rin­dən ba­şa düş­mə­yə əsas­la­nır, cə­miy­yə­ti da­ha sə­mə­rə­li me­tod­lar­la ida­rə et­mə­yin mü­qəd­dəm şər­ti ki­mi çı­xış edir. Bu, qə­rar­la­rın ye­ri­nə ye­ti­ril­mə­si pro­se­sin­də vax­tın­da zə­ru­ri təs­hih­lər apar­ma­ğa im­kan ve­rir. Eks­pert­lər onu da qeyd edir­lər ki, müx­tə­lif ümu­mi­lik sə­viy­yə­sin­də olan so­sio­lo­ji nə­zə­riy­yə­lər so­si­al ha­di­sə­lə­rin nis­bə­tən ge­niş dai­rə­sin­də bö­yük miq­dar in­for­ma­si­ya­nı cəm­ləş­dir­di­yin­dən, on­la­rın in­ki­şaf qa­nu­na­uy­ğun­luq­la­rı­nı aş­ka­ra çı­xar­dı­ğın­dan ay­rı-ay­rı so­si­al ha­di­sə­lə­rin, pro­ses­lə­rin təd­qi­qi­nə mü­na­si­bət­də nə­zə­ri əsas ro­lu­nu ye­ri­nə ye­ti­rə bi­lər.

Eks­pert Ta­hir Ağa­yev qeyd edir ki, so­si­al sis­tem olan cə­miy­yət­də baş ve­rən mü­rək­kəb pro­ses­lər onun də­yi­şil­mə­si­nə, tə­ka­mü­lü­nə sə­bəb olur. Bə­zi cə­miy­yət­lər də­yi­şə­rək ye­ni tip­li so­si­al struk­tu­ra, mə­də­ni tə­şək­kül­lə­rə, tə­ka­mül yo­lu ilə in­ki­şaf meyl­lə­ri­nə ma­lik olur: "Bə­zi cə­miy­yət­lər isə da­xi­li mü­na­qi­şə­lə­rə və ya di­gər ne­qa­tiv sap­ma­la­ra elə cəlb olu­nur ki, tə­ka­mül qa­bi­liy­yə­ti­ni iti­rir, öz möv­cud­lu­ğu­nu çə­tin­lik­lə qo­ru­yub sax­la­yır, ya­xud da­ğıl­ma meyl­lə­ri­nə mə­ruz qa­lır. So­sio­lo­gi­ya­da cə­miy­yə­tin də­yi­şil­mə­si­nin və in­ki­şa­fı­nın bir­mə­na­lı iza­hı yox­dur. Baş­qa söz­lə, bu mə­sə­lə­yə mü­na­si­bət­də müx­tə­lif möv­qe­lər özü­nü gös­tə­rir. Tə­ka­mül­çü­lük so­si­al in­ki­şa­fın ob­yek­tiv xa­rak­te­ri­ni ön pla­na çə­kir. Tə­ka­mül­çü­lük­də əsas prob­lem bü­tün cə­miy­yə­tin si­ma­sı­nı də­yiş­dir­mə­yə im­kan ve­rən mü­əy­yə­ne­di­ci ami­lin aş­kar edil­mə­si­dir. Bu­ra­da xa­tır­la­maq ye­ri­nə dü­şər ki, tə­ka­mül­çü­lük müx­tə­lif na­tu­ra­list mək­təb­lə­rin, cə­rə­yan­la­rın əsa­sı­nı təş­kil et­miş­dir. So­sio­lo­gi­ya­nın ba­ni­si sa­yı­lan O.Kont bi­li­yin in­ki­şa­fı­nı cə­miy­yə­tin tə­rəq­qi­sin­də həl­le­di­ci amil sa­yır­dı. Onun fik­rin­cə, bi­li­yin teo­lo­ji, mis­tik for­ma­dan po­zi­tiv for­ma­ya doğ­ru in­ki­şa­fı in­san­la­rın in­dust­ri­al cə­miy­yə­tə keç­mə­si­nə sə­bəb ola­caq­dır. İn­san zə­ka­sı sa­yə­sin­də baş ve­rən bu ke­çid is­teh­sa­lın və tə­lə­bat­la­rın ödə­nil­mə­si­nin key­fıy­yət­cə ye­ni, baş­qa sə­viy­yə­si de­mək ola­caq­dır. H.Spen­ser cə­miy­yə­tin tə­ka­mü­lü­nün ma­hiy­yə­ti­ni onun di­fe­ren­sia­si­ya­sı­nın güc­lən­mə­sin­də gö­rür və qeyd edir­di ki, bu, get­dik­cə ar­tan in­teq­ra­si­ya pro­ses­lə­ri ilə mü­şa­yi­ət olu­nur, hə­min pro­ses­lər so­si­al or­qa­niz­min hər bir ye­ni mər­hə­lə­sin­də onun vəh­də­ti­ni bər­pa edir".

Ye­ri gəl­miş­kən, so­si­al tə­rəq­qi cə­miy­yə­tin mü­rək­kəb­ləş­mə­si­nə, fərd­lə­rin müs­tə­qil­li­yi­nin və azad­lı­ğı­nın art­ma­sı­na, on­la­rın ma­raq­la­rı­nın cə­miy­yət tə­rə­fın­dən get­dik­cə da­ha dol­ğun ödə­nil­mə­si­nə sə­bəb olur.

T.Ağa­ye­vin fik­rin­cə, so­si­al pro­se­sin ob­yek­tiv­li­yi ide­ya­sı da mü­əy­yən qə­dər şüb­hə al­tı­na alı­nır­dı: onun əsas pa­ra­metr­lə­ri (bi­lik, şəx­siy­yə­tin azad­lı­ğı, həm­rəy­lik, tex­ni­ki tə­rəq­qi, məh­sul­dar qüv­və­lər) həm də ne­qa­tiv meyl­lə­rin mən­bə­yi ola bi­lər: "Mə­lum ol­muş­dur ki, tə­rəq­qi­nin bu amil­lə­ri fə­al da­ğı­dı­cı qüv­və­yə də çev­ri­lə bi­lər: bü­tün dün­ya­nı məhv et­mə­yə qa­dir olan si­lah­la­rın ya­ra­dıl­ma­sı, eko­lo­ji fə­la­kət­lər do­ğu­ran risq­lə­rin art­ma­sı və s. bu qə­bil­dən­dir. Tə­ka­mül­çü­lük ta­rix eti­ba­ri­lə qı­sa za­man kə­si­yin­də baş ve­rən so­si­al ha­di­sə və pro­ses­lə­rin də (mə­sə­lən, hö­ku­mət­lə­rin də­yi­şil­mə­si, ci­na­yət­kar­lı­ğın, fərd­lə­rin dav­ra­nı­şın­da kə­na­ra­çıx­ma hal­la­rı­nın art­ma­sı və s.) əsas­lı iza­hı­nı ve­rə bil­mə­di. Tə­ka­mül­çü­lük qeyd olu­nan məh­dud­luq tə­za­hür­lə­ri­ni cə­miy­yə­tə mü­na­si­bət­də ye­ni ya­naş­ma­lar­la müm­kün qə­dər ara­dan qal­dır­ma­ğa səy gös­tər­miş­dir. Cə­miy­yə­tin də­yi­şil­mə­si ma­ya­ka bən­zə­yir: mü­əy­yən amil­lə­rin fəa­liy­yə­ti və tə­si­ri ilə bir nöq­tə­dən baş­qa nöq­tə­yə mü­tə­rəd­did hə­rə­kət­lər edən cə­miy­yət or­ta­da "so­yu­yur" və bu­nun­la da öz sa­bit­li­yi­ni bər­pa edir. T.Par­son­sun so­si­al də­yi­şik­lik­lər nə­zə­riy­yə­si sis­tem nə­zə­riy­yə­si­nə və ki­ber­ne­ti­ka­ya əsas­la­nır. Struk­tur və onun də­yi­şil­mə­si mo­de­li­nin əsa­sın­da müx­tə­lif sis­tem­lə­rin (or­qa­nizm, şəx­siy­yət, so­si­al sis­tem və mə­də­ni sis­tem) "ki­ber­ne­tik iye­rar­xi­ya­sı" ide­ya­sı da­ya­nır. Hə­min sis­tem­lər ar­tan mü­rək­kəb­lik də­rə­cə­si­nin pil­lə­lə­ri ki­mi nə­zər­dən ke­çi­ri­lir. O də­yi­şik­lik­lər da­ha də­rin də­yi­şik­lik­lər­dir ki, on­lar T. Par­son­sun "eti­mad sis­te­mi" ad­lan­dır­dı­ğı mə­də­ni sis­te­mə to­xu­nur­lar. İq­ti­sa­di və si­ya­si çev­ri­liş­lər cə­miy­yət­də mə­də­niy­yə­tin sə­viy­yə­si­nə to­xun­mur­sa, o, cə­miy­yə­tin öz əsa­sı­nı da də­yiş­dir­mir".

Eks­pert onu da qeyd edir ki, cə­miy­yət so­si­al sis­tem ol­maq eti­ba­ri­lə da­vam­lı­lı­ğa, özü­nü tək­ra­ris­teh-sal et­mək qa­bi­liy­yə­ti­nə ma­lik olur ki, bu da onun əsas struk­tur ün­sür­lə­ri­nin sa­bit­li­yi­nin tə­za­hü­rün­də (adap­ta­si­ya­sın­da) öz ək­si­ni ta­pır (elib­rary.bsu.az). Mü­va­zi­nə­ti qo­ru­yub sax­la­yan qüv­və­lə­rin, ele­ment­lə­rin nis­bə­ti po­zu­lar­sa, bü­töv­lük­də ic­ti­mai sis­tem, onun əsas struk­tur ün­sür­lə­ri də­yi­şil­məz qa­lır və iti­ril­miş mü­va­zi­nət sü­rət­lə bər­pa olu­nur. Də­yi­şik­lik­lər da­xi­li də­yi­şik­lik­lər ola­raq qa­lır, sis­tem isə özün­də ye­ni tə­şək­kül­lə­ri in­teq­ra­si­ya edə­rək, bü­töv­lük­də də­yi­şil­məz qa­lır.

Rə­şid RƏ­ŞAD
Az
ərbaycan Respublikası Prezidenti yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinə Dəstək Fondunun maliyyə dəstəyi ilə çap olunur
 
 
Azər­bay­ca­nın dün­ya si­ya­sə­tin­də­ki ye­ri və ro­lu
XİN-in bi­rin­ci rüb­də­ki fəa­liy­yə­ti
ge­niş olub 
Ver­gi­lər Na­zir­li­yi-Aİ əmək­daş­lı­ğı ge­niş­lə­nir
Par­la­ment­lər ara­sın­da əmək­daş­lıq

Təsisçi: Müşfiq SƏFİYEV

Baş redaktor: Qəzənfər BAYRAMOV

İnternet redaktor: Qalib İBRAHİMOĞLU

Ünvan: Bakı şəhəri, Xaqani küçəsi-20b mənzil 43.

Telefonlarımız: (+99412) 498-08-63

 (+99412) 498-08-63

Faks: (+99412) 493-56-23

Materiallardan istifadə zamanı, www.ekspress.az saytına istinad zəruridir.

Sosial şəbəkələrdə:

Bizə yazın
Redaksiya reklam elanlarında qeyd olunan informasiyanın düzgünlüyünə cavabdeh deyil və məsuliyyət daşımır. Redaksiya bu mövzuda əlavə məlumat kataloqu ilə təmin etmir.
Ekspress qəzeti 2018